Układ konsumencki – na czym polega i do kogo jest adresowany?
Świat staje się coraz bardziej nieprzewidywalny, a o sytuacji materialnej decyduje wiele czynników, na które nie zawsze człowiek posiada wpływ. Wojny, kataklizmy, epidemie, ale też mniej ekstremalne sytuacje losowe – to zdarzenia, które mogą spowodować globalny kryzys i odcisnąć swe piętno na krajowych gospodarkach. Czasem jednak nawet niepozorne detale sprawiają, że nie wszystko pójdzie zgodnie z naszymi planami, a człowiek znajduje się w sytuacji utraty płynności finansowej i stoi na progu bankructwa. Co należy robić w sytuacji, kiedy przeceni się własne możliwości ekonomiczne? Jednym z proponowanych rozwiązań jest układ konsumencki.
Z tego wpisu dowiesz się…
- Co to jest i na czym polega układ konsumencki?
- Układ z wierzycielami a upadłość konsumencka
- Dla kogo układ konsumencki może okazać się dobrym rozwiązaniem?
- Przebieg postępowania restrukturyzacji konsumenckiej w praktyce
- Nieprzestrzeganie postanowień układu przez konsumenta a konsekwencje
- Postępowanie o zawarcie układu konsumenckiego a koszty
- O czym jeszcze warto wiedzieć?
Co to jest i na czym polega układ konsumencki?
Układ konsumencki jest rozwiązaniem przeznaczonym dla osób, które znalazły się w trudnej sytuacji ekonomicznej, ale jednocześnie mających potencjał, aby poradzić sobie w przyszłości z tym problemem. Jeżeli podmiot nie jest w stanie spłacić zobowiązań finansowych, może podlegać egzekucji komorniczej. To grozi całkowitą utratą majątku. Kiedy dług staje się znaczącym problemem, większość osób decyduje się na ogłoszenie upadłości konsumenckiej. W niektórych przypadkach istnieje jednak alternatywa. Jest nią właśnie układ konsumencki (np. z bankiem jako wierzycielem) nazywany czasem również restrukturyzacją konsumencką. W wielu przypadkach to porozumienie korzystne dla obu stron. Czym jest układ konsumencki? To mechanizm prawny, który zgodnie z przepisami zapobiega całkowitej utracie majątku i daje szanse na wyjście z zadłużenia. W praktyce jest to więc uprawomocniona forma porozumienia między dłużnikiem a jego wierzycielami obejmująca nowe warunki spłaty zaciągniętych zobowiązań finansowych. Układ konsumencki jako mechanizm obowiązujący w Polsce został wprowadzony w 2020 r., co miało związek z nowelizacją obowiązujących przepisów. Odnosi się bezpośrednio do ustaw Prawo restrukturyzacyjne (Dz.U. z 2015 r. poz. 978)1 oraz Prawo Upadłościowe (Dz.U. z 2003 r. nr 60, poz. 535)2. To analogiczne narzędzie do układu upadłościowego, który przy problemach z bieżącą wypłacalnością zawierają między sobą przedsiębiorcy.
Układ z wierzycielami a upadłość konsumencka
Wiele osób myli oba pojęcia ze względu na fakt, że są do siebie podobne. Upadłość konsumencka i układ konsumencki oznaczają jednak zupełnie co innego. Co jednak najbardziej istotne, jako rozwiązania alternatywne względem siebie powodują też zupełnie odmienne skutki prawne. Układ konsumencki jawi się tu jako znacznie łagodniejsza oraz mniej rygorystyczna forma wyjścia z długów. Przede wszystkim w odróżnieniu od upadłości konsumenckiej pozwala zachować przynajmniej część majątku dłużnika i daje ochronę przed egzekucją komorniczą. Jednocześnie stopień umorzenia należności jest tu niższy. Oczywiście zawarcie układu z wierzycielami wymaga też zgody obu stron. W przypadku upadłości takiego obowiązku nie ma. Choć obie procedury różnią się, w każdym z przypadków ważne jest złożenie wniosku o ich rozpoczęcie. Co dla niektórych osób niezwykle istotne, układ konsumencki chroni też przez ponad 10 lat przed wpisem do ogólnodostępnej bazy Krajowego Rejestru Zadłużonych (KRZ).
Dla kogo układ konsumencki może okazać się dobrym rozwiązaniem?
Pierwszym i niezbędnym warunkiem do przeprowadzenia konsumenckiego postępowania układowego jest wystąpienie u osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej długu, którego nie można spłacić zgodnie z ustalonymi wcześniej zasadami. Warto tu zaznaczyć, że do niewypłacalności dochodzi, kiedy opóźnienie w spłacaniu zobowiązań wynosi więcej niż trzy miesiące. Układ konsumencki może mieć miejsce w sytuacji, gdy istnieją przesłanki, aby sądzić, że uzyskiwane dochody dłużnika pozwolą w przyszłości na spłatę zaciągniętych zobowiązań finansowych, kiedy zostaną one rozłożone na raty. Aby ubiegać się o zastosowanie tego mechanizmu, maksymalnie 15% długów może mieć sporny charakter. Co istotne, nie wszyscy wierzyciele muszą wyrazić zgodę na zawarcie układu konsumenckiego. Do wdrożenia tego rozwiązania niezbędne jest jednak uzyskanie poparcia większości z nich, posiadających przy tym minimum 2/3 łącznych wierzytelności. Skuteczne i prawomocne konsumenckie postępowanie układowe musi wcześniej zostać zaakceptowane przez sąd. Koszty postępowania o zawarcie układu konsumenckiego pokrywa przy tym dłużnik. Powinien więc posiadać on odpowiednie ku temu środki finansowe. Zatem nie wszyscy, którzy stali się niewypłacalni, będą w stanie przeprowadzić tę procedurę. Konsument może zawrzeć układ, kiedy istnieją wiarygodne przesłanki, że będzie w stanie realizować jego punkty.
Przebieg postępowania restrukturyzacji konsumenckiej w praktyce
Prawo dopuszcza dwa sposoby na zainicjowanie postępowania układowego. W przypadku, kiedy konsument złożył wniosek o ogłoszenie upadłości, sąd może podjąć samodzielną decyzję o rozpoczęciu przeprowadzenia procedury, której efektem będzie porozumienie między dłużnikiem a wierzycielami. Oczywiście muszą ku temu zaistnieć odpowiednie przesłanki. Przede wszystkim wniosek o upadłość nie może zawierać braku zgody dłużnika na takie rozwiązanie. Częstszą sytuacją jest natomiast zainicjowanie procedury przez samego konsumenta. Zawarcie zgodnego z obowiązującym w Polsce prawem układu z wierzycielami wymaga postępowania z wyznaczonymi przez właściwe organa etapami. Jest to proces, który powinien przebiegać według następującego harmonogramu:
Złożenie do właściwego sądu upadłościowego dedykowanego wniosku o otwarcie postępowania o zawarcie układu konsumenckiego
Na początek konieczny jest wniosek o zawarcie układu. Urzędowy formularz wymaga wypełnienia rubryki dotyczącej okoliczności uzasadniających, a ponadto powinien zawierać dokładny spis aktualnego i zupełnego majątku wraz z szacunkową wyceną poszczególnych części, a także szczegółowy spis wierzycieli wraz z wysokością należności oraz terminami spłat. W przypadku wierzycieli spornych także należy ich umieścić na dodatkowej liście. Ważne też, aby we wniosku o układ konsumencki wskazać wstępne propozycje ugody oraz uprawdopodobnić zdolność do spłacenia zaciągniętych wierzytelności. Po właściwym uzupełnieniu dłużnik składa dokument do właściwej placówki sądowej, aby mogło dojść do ewentualnego otwarcia układu konsumenckiego.
Otwarcie postępowania o zawarcie układu
Sąd po zapoznaniu się z wnioskiem oraz sprawą może go odrzucić lub wydać postanowienie o otwarciu postępowania dążącego do zawarcia ugody z wierzycielami. Druga opcja jest jednoznaczna z rozpoczęciem procedury restrukturyzacji konsumenckiej oraz wyznaczeniem nadzorcy sądowego, który musi posiadać odpowiednią licencję do zajmowania się tego typu sprawami.
Przygotowanie propozycji układowych dla wierzycieli
Dłużnik wraz z nadzorcą sądowym sporządzają możliwe i wykonalne opcje spłaty oraz restrukturyzacji zobowiązań. Najczęściej występujące propozycje układowe obejmują: rozłożenie spłaty zobowiązań na raty, odroczenie spłaty zadłużenia, umorzenie części zobowiązań pieniężnych oraz ustanowienie nowych terminów dla spłat.
Sporządzenie przez nadzorcę sądowego spisu wierzytelności oraz spisu wierzytelności spornych
To czynność, którą wykonuje nadzorca sądowy przy wsparciu dłużnika. Uwzględnione w ten sposób informacje będą podstawą do tego, aby wierzyciele mogli dochodzić swoich praw w ramach układu.
Zwołanie zgromadzenia wierzycieli
Ten obowiązek ciąży na nadzorcy sądowym. Zawiadomienie jest przekazywane pocztą, ale zwołanie zgromadzenia również się obwieszcza. Powinno się ono odbyć w ciągu trzech miesięcy od dnia otwarcia postępowania o zawarcie układu, ale w szczególnych przypadkach termin ten może zostać wydłużony do czterech miesięcy. Całość postępowania nie powinna natomiast przekroczyć sześciu miesięcy.
Zgromadzenie wierzycieli – zatwierdzenie lub odrzucenie propozycji restrukturyzacyjnych
Zgromadzenie wierzycieli w celu głosowania nad układem konsumenckim, a dokładniej proponowanymi opcjami, to niezwykle istotny moment. Od niego zależy bowiem, czy w ogóle dojdzie do restrukturyzacji konsumenckiej. Aby zgromadzenie miało moc decyzyjną i doszło do zawarcia układu na zgromadzeniu wierzycieli, musi w nim uczestniczyć przynajmniej 20% przedstawicieli uprawnionych do głosowania. Wierzyciele sporni mogą mieć prawo głosu, o ile przewodniczący zgromadzeniu sędzia komisarz uzna ich roszczenia za uprawdopodobnione. W przypadku akceptacji propozycji zgodnie z warunkami formalnymi zapada uchwała o przyjęciu układu.
Weryfikacja zgodności z prawem układu konsumenckiego
Kiedy układ zostanie przyjęty przez wymagane strony porozumienia, oceny merytorycznej treści zawartej w umowie pomiędzy dłużnikiem a wierzycielami dokonuje sąd restrukturyzacyjny. W przypadku zgodności z obowiązującym prawem wydawane jest postanowienie o zatwierdzeniu układu. Otwiera to drogę do realizacji postanowień. Aby jednak mogło do tego dojść, nadzorca składa do sądu wniosek o zatwierdzenie układu.
Wykonywanie układu
Nowe zasady zaczynają obowiązywać w momencie, kiedy układ zyskuje moc prawną. Realizacja zapisanych w dokumencie postanowień odbywa się za pośrednictwem licencjonowanego nadzorcy sądowego. To jemu należy przekazywać na rzecz wierzycieli kwoty wskazane w porozumieniu dotyczące swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych.
Nieprzestrzeganie postanowień układu przez konsumenta a konsekwencje
Oczywiście zdarzają się sytuacje losowe, które mogą sprawić, że konsumenckie postępowanie układowe przestanie obowiązywać lub nie nabierze mocy prawnej. Zgodnie z aktualnymi przepisami, sąd restrukturyzacyjny może umorzyć postępowanie układowe w trzech sytuacjach:
- brak realizacji obowiązków ciążących na dłużniku;
- utrata pracy przez dłużnika i problemy ze znalezieniem przez niego nowego zatrudnienia;
- niezłożenie wniosku do sądu restrukturyzacyjnego przez nadzorcę sądowego w ciągu sześciu miesięcy od początku trwania postępowania.
Jeżeli dłużnik nie będzie wypełniał postanowień układu, sytuacja prawna oraz finansowa powraca do stanu, który występował przed porozumieniem z wierzycielami. Zadłużenie będzie jednak w takim przypadku pomniejszone o ewentualne kwoty spłacone już w trakcie realizacji postępowania ugodowego. Warto tu wspomnieć, że w przypadku nagłego pogorszenia się sytuacji finansowej dłużnika możliwa jest zmiana warunków układu. Za każdym razem wymaga to jednak ponownego głosowania i uzyskania zgody wymaganej prawem większości wierzycieli.
Postępowanie o zawarcie układu konsumenckiego a koszty
Procedura sądowego wszczęcia postępowania o zawarcie układu konsumenckiego niesie oczywiście za sobą określone koszty, które są odgórnie regulowane. Opłata za złożenie wniosku dotyczącego otwarcia restrukturyzacji konsumenckiej wynosi obecnie 30 zł. Ponadto dłużnik jest zobowiązany wnieść zaliczkę na koszty przyszłego postępowania. Zgodnie z obowiązującym prawem, jej wysokość to równowartość przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez uwzględniania wypłat nagród z zysku w trzecim kwartale roku poprzedniego. Wartość ta jest ustalana na podstawie komunikatu prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. W 2023 r. zaliczka ta wynosi 6736,60 zł. Zawarcie układu wiąże się również z ponoszeniem kosztów wynagrodzenia licencjonowanego doradcy restrukturyzacyjnego. Zostaje ono ustalone na 1-15% każdej raty spłacanej w ramach porozumienia z wierzycielami. Przy czym, im jest ona wyższa, tym wynagrodzenie dla nadzorcy sądowego stanowi niższe oprocentowanie. Do kwoty tej należy jednak doliczyć także 23% podatku VAT. Układ konsumencki może dotyczyć zadłużonych osób fizycznych, które mają przychody pozwalające na spłatę należności w dłuższej perspektywie. Stopień zaspokojenia wierzycieli również powinien być tu większy niż w sytuacji upadłości konsumenckiej. Skuteczne zastosowanie tego instrumentu prawnego wymaga więc w praktyce dochodów nieco wyższych od przeciętnych. Niezbędna jest bowiem ich odpowiednia nadwyżka względem kosztów życia. Wszelkie propozycje układowe powinny być korzystne dla obu stron. Konsument musi mieć przy tym realną możliwość ich sfinansowania, a także samodzielnego podejmowania ewentualnej decyzji o sprzedaży w tym celu części posiadanego majątku.
O czym jeszcze warto wiedzieć?
Zgodnie z obowiązującym prawem, układ konsumencki może zostać zawarty na maksymalnie 5 lat. Przy czym warto tu zauważyć, że limit ten nie obowiązuje w sytuacji zabezpieczenia zobowiązań hipoteką albo zastawem. Również kiedy częścią majątku dłużnika jest nieruchomość, którą on zamieszkuje, nie istnieje ograniczenie dotyczące trwania umowy do 5 lat. Mamy tu jednak kolejny warunek. To zachowanie nieruchomości przez dłużnika do momentu spłaty wierzytelności. Układem konsumenckim może zostać objęty również kredyt hipoteczny przyznany przez placówkę bankową. Muszą tu jednak wystąpić pewne okoliczności. Przede wszystkim układ konsumencki z bankiem wymaga zgody tej instytucji. Aby tak się stało, propozycja powinna być korzystniejsza dla wierzyciela niż w przypadku ogłoszenia upadłości konsumenckiej lub skierowania sprawy do komornika sądowego. Jeżeli natomiast bank posiada hipotekę na nieruchomości, musi też on wyrazić zgodę na to, aby wierzytelność ta mogła być spłacana przez dłużej niż 5 lat. Instytucja bankowa nie ma jednak takiego obowiązku.
Mechanizm układu konsumenckiego wzoruje się na rozwiązaniach stosowanych w ramach postępowań restrukturyzacyjnych dla przedsiębiorstw. Pozwala on na zachowanie przynajmniej części majątku i stopniową spłatę długów względem wierzycieli. Co jednak istotne, celem zawarcia ugody nie jest uniknięcie powstałych wcześniej roszczeń, ale odsunięcie w czasie ich zaspokojenia. Niemniej układ konsumencki pozwala, a przynajmniej daje szanse na to, aby się skutecznie oddłużyć. Wprawdzie wierzyciele nie muszą przystać na takie rozwiązanie, ale jeżeli przedstawiona przez dłużnika i nadzorcę sądowego propozycja pozwala na uzyskanie większej części należności niż w sytuacji upadłości konsumenckiej, to wielu z nich na pewno do tego się przychyli. Oczywiście podpisanie umowy wymaga spełnienia określonych warunków. Wśród nich wymienić należy przede wszystkim zdolność zarobkową, która pozwala na stopniowe zaspokajanie wierzytelności nawet mimo tego, że ktoś aktualnie nie jest wypłacalny. Trzeba także przejść całą procedurę na rzecz porozumienia z wierzycielami – od formularza rozpoczynającego sprawę, przez wyznaczenie nadzorcy strzegącego postanowień układu, po składany do sądu wniosek o jego zatwierdzenie.